LEGAL 100
Gert-Jan Baken - rechter Rechtbank Noord-Nederland
-
Gert-Jan Baken - rechter Rechtbank Noord-Nederland -
Sine justitia, nulla libertas
Gerechtshof Leeuwarden 25 februari 1943, ECLI:NL:GHLEE:1943:22
In 1943 oordeelt het Hof te Leeuwarden dat een verdachte niet naar het beruchte kamp Erica hoeft te gaan vanwege de erbarmelijke omstandigheden in dat strafkamp. Het hof legde de verdachte ‘om des gewetens wille’ een straf op die min of meer gelijk was aan de periode van voorarrest.
Een jurist dient zijn geweten te alle tijden te volgen, moedig te zijn en in verzet durven te komen tegen tirannie en onrechtvaardigheid.
Het arrest van het Hof te Leeuwarden dateert uit 1943, en is gewezen onder het juk van de Duitse bezetting. Het strafkamp waar de verdachte naar toe zou moeten, stond onder Duits regime en er heerste een schrikbewind. In de uitspraak motiveren de raadsheren expliciet dat zij het niet op hun geweten konden hebben dat de verdachte naar dat strafkamp afgevoerd zou worden. Dat hadden ze niet met zoveel woorden hoeven doen, maar toch deden ze dit. De gevolgen waren niet mis: twee raadsheren zijn vervolgens ontslagen door de Duitsers en zij moesten vervolgens onderduiken.
Als rechter in Friesland raakt het mij dat deze raadsheren uit Leeuwarden in bijzonder zware tijden het lef hadden om op te komen tegen de heersende orde, terwijl waarschijnlijk wel te voorzien was dat de Duitse bezetters deze uitspraak niet zouden accepteren. De uitspraak breng ik in verband met twee belangrijke aspecten in mijn werk als rechter: onafhankelijkheid en rechtvaardigheid.
Ook vele jaren na dato is deze uitspraak van belang voor juristen wereldwijd, of je nu rechter bent, advocaat of een andersoortig jurist. Op diverse plekken in Europa bemoeit de politiek zich actief met het functioneren van de rechterlijke macht, zoals in Hongarije. Dat is een slechte ontwikkeling. Maar ook in Nederland moet gewaakt worden voor het onafhankelijk functioneren van de rechtspraak. Steeds meer is het normaal geworden
dat politici hun mening geven over gedane uitspraken, en dat voor druk zorgen om bepaalde uitspraken wel of niet te doen. De politiek dient uitspraken van de rechtspraak te respecteren. Ons werk als staatsmacht moet in onafhankelijkheid gedaan kunnen worden zodat burgers bescherming kunnen krijgen tegen overheidsoptreden. Dan moet niet alleen gedacht worden van bestuursrechtelijke beslissingen, maar ook aan bijvoorbeeld jeugdbeschermingsmaatregelen of het inzetten van verplichte zorg. Welke beslissing een rechter ook neemt, of welk standpunt een advocaat ook bepleit: het belangrijkste is dat deze voor de desbetreffende jurist als rechtvaardig en juist moet voelen. Een beslissing of standpunt moet niet (in)genomen worden omdat anderen dat eisen.
Uit dit arrest uit 1943 is voor alle juristen een belangrijke les te trekken: volg altijd je gevoel voor rechtvaardigheid en heb het lef om hier vervolgens in de praktijk daadwerkelijk iets mee te doen. Of zoals op de gevel van het gerechtsgebouw te Assen in het Latijn vermeld staat: zonder rechtvaardigheid geen vrijheid!
Tips & Tricks:
• Bewaak wettelijke en procedurele termijnen strikt; • Zoek voorafgaand aan de zitting altijd contact met de wederpartij voor overleg om te kijken of een oplossing in der minne nog mogelijk is; • Blijf zakelijk en respectvol naar elkaar;
• Kondig procedurele incidenten voorafgaand aan een zitting aan bij de rechtbank;
• Wees realistisch en kritisch aan de eigen cliënt;